Een goed woordje doen voor Tolstoj

Veel mensen denken bij de naam Tolstoj vooral aan de beroemde oude boeken Anna Karenina en Oorlog en Vrede. Maar Tolstoj was niet zomaar een schrijver. Het was een held. Met name de jaren na 1890 besteedde hij aan het schrijven van teksten waarin hij aandrong om niet deel te nemen aan oorlogen en geen andere mensen te doden. Met Ghandi correspondeerde hij over geweldloos verzet. En hij had een interessante visie op religie. Hij schreef dat de kern van geloven was dat je aardig voor je medemensen moet zijn, en dat verschillende godsdiensten dat op verschillende manieren ingekleed hadden. Hij verafschuwde het idee dat mensen met verschillende religies elkaar doodden. En hij had bezwaar tegen het doden van dieren. Niet alleen zijn principes waren mooi, maar ook zijn daden: toen een hongersnood dreigde, organiseerde hij gaarkeukens en met de opbrengst van zijn bestseller Opstanding sponsorde hij de verhuizing van de Doechoboeren naar Canada. En voor fans van Land en Vrijheid is het ook interessant om te weten dat hij in verschillende van zijn boeken (oa Opstanding en Drie dagen in het dorp) zeer expliciet verwees naar Henry George.

Vorige week verscheen er in Trouw opeens een boekrecensie waarin stond dat we niet moeten doen als Tolstoj. Hoewel het eigenlijk misschien netter is om pas op een recensie te reageren nadat je ook het boek hebt gelezen, besloot ik om direct een goed woordje voor onze held Tolstoj te doen. Trouw was zo vriendelijk om het te plaatsen, inclusief een mooie afbeelding van Tolstoj die op het land bezig is met een ploeg.

Helaas is in deze ingekorte versie van mijn brief mijn verwijzing naar Henry George gesneuveld. Voor de liefhebber hierbij de originele langere versie.

Doe wél als Tolstoj

Als kersverse fan van Lev Tolstoj voel ik me geroepen te reageren op de recensie van Agnes Callards boek, getiteld “Wees geen klagende Tolstoj maar een filosoferende Socrates”. Die titel doet geen recht aan de verstandige en mentaal gezonde manier waarop Tolstoj de laatste decennia van zijn leven heeft besteed.

Tolstoj mopperde niet — hij zocht oplossingen, en vond ze. Zijn scherpe kritiek op oorlog is vandaag nog altijd actueel: jonge vaders die worden uitgezonden om te vechten voor de belangen van een handvol rijke lui — ook vandaag is het belangrijk om kritisch te zijn op mensen die oorlog als een goede oplossing zien. Tolstoj’s geweldloze idealen inspireerden onder meer Gandhi, met wie hij ook correspondeerde. Ook zijn sociaal-economische ideeën, beïnvloed door denkers als Proudhon en Henry George, verdienen meer waardering.
Religieus brak Tolstoj radicaal met de werkwijze van de kerk. Hij wilde terug naar de kern van Jezus’ boodschap: liefde voor de medemens en het gebod om niet te doden — en dus niet in naam van God ten strijde trekken voor de tsaar. Met zijn werk heeft hij wereldwijd heel veel mensen beïnvloed, en bijvoorbeeld bijgedragen aan het inzicht dat het belangrijk is om machthebbers niet blind te gehoorzamen.

Tolstoj dacht niet alleen, hij handelde ook. Tijdens een hongersnood organiseerde hij gaarkeukens. De opbrengst van zijn roman Opstanding gebruikte hij om de vervolgde Doechoboren te helpen emigreren naar Canada.
Bovendien was hij een ware levenskunstenaar. Volgens Tolstoj heeft ieder mens behoefte aan vier dingen: lichamelijke arbeid, vakmanschap, geestelijke verdieping en sociaal contact. Daarom hielp hij de boeren bij hun werk op de akkers, wat hem tot op hoge leeftijd fit hield. Hoewel zijn vrouw anders dacht over deze zaken, bleef hij trouw aan zijn idealen en wist hij toch tot op zekere hoogte harmonie te bewaren.

Kortom: Tolstoj was veel meer dan een klager. Hij was een denker, doener en dromer met moed. Iemand om je door te laten inspireren, ook vandaag nog.

Ik ben meer van het werk van Tolstoj gaan lezen dankzij de Nederlandse vertalingen die Sieuwert Haverhoek maakte. Zijn bundel De verboden werken van Lev Tolstoj is een prachtige kennismaking. Recent verscheen ook Leven en dood (Matrix Press), Tolstojs filosofische zoektocht langs grote denkers — onder wie nota bene Socrates.

Is je interesse hiermee gewekt? Sieuwert Haverhoek heeft de afgelopen jaren veel van “Het verboden werk” van Tolstoj in het Nederlands vertaald. Een mooi startpunt is zijn bijzonder vlot leesbare De verboden werken van Tolstoj, waarin hij een mooi overzicht geeft van deze teksten. Leven en Dood is zijn meest recente vertaling. Dit dikke boek omvat onder andere een grote verzameling citaten van allerlei denkers, waaronder ook Thomas Paine en Henry George.